جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این تحقیق برآن است تا به تبیین تفسیر روایی50 آی? اول سور? انبیاء بپردازد و براى این منظور، به منابع مختلف لغوی، تفسیری و کتب حدیثی شیعه و اهل سنت به ویژه تفسیر نورالثقلین، البرهان و الدرالمنثور، رجوع شده است. سور? انبیاء، از نظر ترتیب نزول، هفتاد و سومین سور? قرآن به شمار مى‏رود، که بعد از سور? ابراهیم در مکه نازل شده است و در ترتیب فعلى قرآن مجید، بیست و یکمین سور? قرآن محسوب می گردد،که شامل 112 آیه است.50 آی? آغازین سور? انبیاء در سه قسمت کلی، غفلت مردم نسبت به معاد، اثبات معاد و پاسخ به مشرکان در مورد نبوت مورد بررسی قرار گرفته است.

اگر موضوع علم سیاست را حکومت ، و آنهم از سه جهت : ساختار حکومت ، اقبال وادبار حکومت و سیاست خارجی بدانیم، رساله حاضر به جهت دوم، یعنی اقبال وادبار حکومتها اشاره دارد. این بحث که در واقع به چگونگی کسب قدرت ، حفظ قدرت و اعمال قدرت مربوط می‌شود، از بحثهائی است که همواره مورد توجه اندیشمندان سیاسی بوده است . به عبارت دیگر، در پاسخ این سئوال که حکومتها چگونه روی آورده و به چه دلائلی فرو می‌پاشند، نظریات مختلفی از سوی اندیشمندان سیاسی غرب و شرق مطرح شده است . به عنوان مثال، برخی منشاء اقبال و پیدایش حکومت را فطرت ، بعضی جنگ و غلبه، دسته‌ای قرارداد اجتماعی و عده‌ای غیر آن می‌دانند، کمااینکه در زمینه ادبار و فروپاشی حکومتها نیز تاکنون نظریات مختلفی در ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ارائه شده است . قصد آن است که در این رساله به مقایسه نظریات فوق با دیدگاه علی (ع) در این زمینه بپردازیم . به گمان ما، نظریه‌های فوق واجد دو نقیصه اساسی ((سطحی نگری)) و ((تک بعدی نگری))است ، در حالیکه علی (ع) در مجموع دیدگاه عمیقتر و جامعتری را ارائه کرده‌اند. بعلاوه، برخلاف برخی از دیدگاهها که کسب قدرت ، اعمال و حفظ آنرا به هر طریق ممکن تجویز می‌نمایند، از دیدگاه علی (ع)، آنچه در اقبال وادبار حکومتها نقش تعیین‌کننده دارد، به ترتیب ، عدل و ظلم، و به عبارت دیگر، اعمال شیوه‌های منطقی و مردمی یا بالعکس ، بگونه‌ای است که موجبات قوام و دوام یا بی‌ثباتی و فروپاشی حکومتها را فراهم آورد. با فرض فوق، ضمن ارائه کلیات تحقیق در پیشگفتار، مبانی و اصول علم سیاست را در گفتار اول و دلائل ادبار دولتها را در گفتار دوم موردبحث قرار داده و با جمعبندی، تحلیل مسئله و نتیجه‌گیری در گفتار سوم، بحث را به پایان برده و قضاوت نهائی را به مطالعه‌کنندگان این رساله وامی‌گذاریم.

1- ثواب در قرآن کریم به همان معنای لغوی یعنی « رجوع جزای عمل به انسان » و در روایات به معنای «اجر حسن جمیل » به کار رفته است.2- از نظر خواجه نصیر الدین طوسی ثواب به معنای « نفع خالص مستحق همراه با تعظیم و اجلال » است، اما قید استحقاق بنا بر دیدگاه «تفضل» صحیح نمی باشد.3- نام های مترادف ثواب در قرآن کریم و روایات:اجر، نعمت، آلآء، فضل، رحمت، احسان، لطف، مثوبت و جنت است.4- عقاب در لغت به معنای « مجازات کسی به خاطر عمل سوء او» می باشد، در قرآن کریم و روایات عقاب به همان معنای لغوی است، و قیدهایی مانند: ضرر، استحقاق، توهین و تحقیر نیز از آیات و روایات استفاده می شود، ولی از نظر خواجه نصیر الدین طوسی عقاب به معنای « ضرر مستحق، مقارن با توهین وتحقیر» است.5- نام های مترادف عقاب در قرآن کریم و روایات، عذاب، معاقبت، عقوبت، نار، جهنم، شقاوت و خسران است.6- کلمه « جزاء » هم به معنای ثواب و هم به معنای عقاب استعمال می شود.7- اکثریت امامیه از جمله خواجه نصیر الدین طوسی و معتزله به استحقاق در ثواب و عقاب معتقدند.8- استیفای ثواب و عقاب در صورت دیدگاه استحقاق یا به روش مجازات است یا به روش تجسم اعمال، این دو روش مورد تایید قرآن و روایات است.9- بعضی از متکلمین امامیه مانند ابراهیم ابن نوبخت، به تفضل در ثواب و عقاب قائل شده اند، اما شیخ مفید بین استحقاق و تفضل جمع کرده است، آیات و روایات تنها از طریق وجوب وفای به وعد به استحقاق ثواب اشاره کرده اند. 10- تعلق ثواب به اطاعت می تواند شرائطی داشته باشد، خواجه نصیر الدین چند شرط را برای آن ذکر کرده است که برخی از آنها مورد تایید قرآن کریم و روایات است، بعضی از این شرایط عبارتند از:الف: قصد تقرب در امتثال تکلیف؛ب: موافات یعنی محافظت بر طاعت تا هنگام مرگ؛ت: سختی و مشقت در امتثال تکلیف؛11- وفای به وعد طبق ادله عقلی ونقلی واجب است، اما وفای به وعید واجب نیست.12- حبط در قرآن و روایات به معنای « فاسد شدن عمل » به کار رفته است.13- احباط در قرآن معنایی غیر از مصطلح معتزله دارد، و به معنای حبط به کار رفته است، اما در روایات به معنای « بطلان عمل و ثواب آن به وسیله گناه » آمده است.14- در اصطلاح متکلمین معتزلی، حبط و احباط به یک معنا است، این معنا عبارت است از: « خروج فاعل طاعت از استحقاق مدح و ثواب به استحقاق ذم و عقاب توسط معصیتی که بعد از طاعت انجام گرفته است. »، ولی این معنا مورد تایید قرآن و روایات نیست.15- تکفیر به معنای « عفو سیئات »، مورد تایید قرآن و روایات است.16- تکفیر در اصطلاح متکلمین عبارت است از « محو گناهان متقدم مکلف به وسیله طاعت متاخر او»، این معنا نیز مورد تایید قرآن و روایات نمی باشد.17- از منظر قرآن، روایات و برخی از متکلمین از جمله خواجه نصیر الدین ممکن است ثواب و عقاب در دنیا محقق شود، البته با ویژگیهای خاص دنیوی.18- تحقق ثواب و عقاب اخروی طبق ادله نقلی و عقلی ثابت شده است، و اوصاف ویژگیهای آن از جمله کامل بودن، روحانی و جسمانی بودن و دارای درجه بودن آن در قرآن و روایات بیان شده است.19- اثبات دوام ثواب توسط دلیل عقلی یا نقلی؛ مورد اختلاف متکلمین است، اما خواجه نصیر الدین طوسی آن را از طریق عقل ثابت می کند. 20- دوام عقاب برای مومن فاسق از نظر امامیه و اشاعره، طبق ادله عقلی و نقلی ثابت نیست، ولی معتزله عذاب او را دائمی می دانند، دائمی بودن عقاب کافر معاند مورد اجماع است.21- طبق ادله نقلی، توبه، عفو و شفاعت از مسقطات عقاب اند، و سقوط عقاب به وسیله توبه، عفو و شفاعت، تفضل است.22- یکی از ویژگیهای ثواب و عقاب اخروی، خلوص آنها از هر گونه زوائد است و ادله عقلی و نقلی این معنا را تایید می کند.

در این پژوهش نقطه‌های قابل اتکا و حلقه‌های مفقود? اندیشه تا عمل، در فرهنگ اسلامی در تربیت و کنترل نفس با توجه به آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفته تا از آفت نسیان جلوگیری گردد، و سعی شده است با تبیین مبانی فکری و پایه‌ای جهان‌بینی توحیدی، به عوامل تحکیم‌بخش رفتار، ضرورت‌ها، ارکان، مراحل، روش‌ها، آموزگاران، و عوامل تقویت و تضعیف خودفراموشی پرداخته شود. کنترل یک حالت درونی است که باعث تعادل رفتار انسان می‌گردد و انسان را به سوی شخصیت سالم راهنمایی می‌کند. کسی که خدا را فراموش کند خدا او را به خودفراموشی دچار می‌سازد و انسانی که دچار نسیان گردد تمام وظایف خود و عهد و پیمانی را که با خدایش بسته است فراموش می‌نماید و آثار خودفراموشی در حوز? اخلاقی، فردی، اجتماعی او آشکار می‌گردد. زینت تقوا و خویشتن‌داری، تقویت‌کنند? حالت ذکر است، اعتقاد انسان به مبدأ و معاد، ثواب و عقاب، کارآمدترین و اثربخش‌ترین وسیله برای دوری از خودفراموشی می‌باشد.

کتاب و سنت، دو منبع عظیم معرفتی مسلمانان است که جایگاه وموقعیت هریک می‌تواند در اعتباربخشی و تثبیت جایگاه دیگری تأثیرگذار باشد چنانکه مدالبل و آموزه‌های هریک می تواند درچارچوب نظامی خاص در فرآیند ارائه آموزه‌ای الهی نقش‌آفرین باشند. قرآن به عنوان معجزه پیامبر سندی بر اعتبار قول، فعل و تقریر آن حضرت است واعتباراحادیث حاکی از سنت نیز به‌گونه‌ای در گرو همراهی کتاب است .چنانکه سنت نیز می‌تواند به‌عنوان پشتوانه‌ای بر نزاهت کتاب از تحریف بشمارآید. چامعیت و جاودانگی وهدایت‌گری کتاب، آن را آبشخور همه معارف و اموزه‌های سنت قرار می‌دهد و نه تنها امکان نسخ و دگرگونی درآن را توسط سنت منتفی می‌سازد،امکان نقش آفرینی کتاب را در فهم دقیق ترسنت ودریافت خاستگاه و موضع روایات ورفع تعارض و تنافی میان آنان فراهم می‌سازد. «تبیین کتاب»،«تخصیص کتاب» و «توسعه و تعمیم مفاد کتاب» سه نقش عمده‌سنت در قبال کتاب است که مورد بررسی قرار می‌گیرد.

چکیدهموضوع ارتباط یا عدم ارتباط بین آیات قرآن در یک سوره به طور کل و به عنوان موضوعی مهم از دیر باز مورد اختلاف بوده است، از یک سو، برخی از محققان مسلمان و اغلب مستشرقان قائل به عدم ارتباط بوده و از سوی دیگر برخی از مفسران که موافق بوده اند فقط به ارتباط خطی پرداخته اند، این رساله جستجوی ارتباط شبکه ای آیات هریک از سوره‌های مریم، طه و انبیاء را عهده دار شده است تا فارغ از بررسی های نظری پیرامون ارتباط یا عدم ارتباط آیات، عملاً کیفیت ارتباط آیات در هر یک از سوره‌های مریم، طه و انبیاء به تصویر کشیده شود، به این منظور از رهگذر استخراج موضوعات آیات هر یک از سوره‌ها و سازماندهی آنها در سوره مریم، شش خط اصلی – ارتباطی، سوره طه شش خط اصلی- ارتباطی و سوره انبیاء هشت خط اصلی- ارتباطی شناسایی شده است. که خطوط سوره مریم عبارتند از: نبوت، توحید و سایر ویژگی-های خداوند، مخالفان حق (کافران، ظالمان و مشرکان)، مومنان، قوانین تکوین و معاد،خطوط سوره طه نیز عبارتند از: نبوت، توحید و سایر ویژگی‌های خداوند. معاد، مخالفان حق، قوانین تکوینی، مومنان وخطوط سوره انبیاء شامل:نبوت، توحید و سایر ویژگی‌های خداوند، مخالفان حق، قوانین تکوینی، قرآن، معاد، مومنان و ولایت می باشد. آن‌گاه ضمن دقت در نحوه جابجایی بین خطوط یاد شده در هر یک از سوره‌ها و یافتن نقاط ظاهراً منقطع و بررسی، آراء مفسران در توجیه موارد بررسی شده و در نهایت با کشف و شناسایی نکات تازه گامی برای پدیدار ساختن شبکه ارتباطی آیات در هر یک از سوره‌ها برداشته شده است.لازم به ذکر است تبیین ارتباط آیات هر یک از سوره‌های مریم، طه و انبیاء، زیر مجموعه طرحی بزرگتر می باشد که ناظر بر کلیه سوره های قرآن است و هم اکنون در دست اجراست. کلید واژه ها: قرآن، سوره مریم، سوره طه، سوره انبیاء، ارتباط آیات، خط ارتباطی، شبکه ارتباطی، هدف یا اهداف هر یک از سوره‌ها.

یکی از سنتهای الهی که قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) بر آن تاکید دارد ، قانون پژواک عمل انسان‌ها در دنیا یا همان مکافات عمل و پاداش و جزای دنیوی اعمال خیر و شرّ است.با بررسی موردی و مطالعه تفصیلی مطالب مربوط به مکافات عمل در آیات قرآن و روایات اهل بیت(ع)، می‌توان چند اصل را که به نوعی پایه و اساس مکافات عمل را تشکیل می‌دهند، استخراج کرد: اصل عدالت، اصل حکمت، اصل شمول و اصل جبران . البته روش پژوهش در این رساله « توصیفی تحلیلی » است و اصول استخراج شده به منزله ضوابطی است که با توجّه به مسلمات اعتقادی مسلمانان، بر کلیت جریان مکافات عمل حاکم است و مصادیق مکافات عمل از این چهارچوب خارج نیست؛ اما به طریق لمّی و با استدلال به اوصاف الهی، می توان به طور اجمالی، اجرای این اصول در مصادیق مکافات عمل را پذیرفت.بعد از بررسی مفهوم مکافات عمل، آیات قرآن و روایات مربوط به آن در فصل اوّل رساله، چهار اصل مذکور به طور تفصیل در فصل دوم توضیح داده می شود:برای پی بردن به اصل عدالت در مکافات دنیوی اعمال بر اساس قرآن و روایات اهل بیت(ع)، ابتدا به مفهوم عدل و ادلّه عدالت الهی و در ادامه، به اقسام عدالت و نسبت مکافات عمل با آن می‌پردازیم. دادگری خداوند اقتضا می کند به افراد نیکوکار و گنه‌کار یکسان نگاه نکند؛ به عبارت دیگر با عدالت خویش آنها را به مکافات اعمالشان برساند. بدین ترتیب تمام اعمال نیک و بد انسان‌ها با عدالت محض الهی جزا داده شده، اثر آن را در دنیا و آخرت به صاحب عمل نشان می دهد.اصل حکمت الهی نیز می‌گوید: خداوند حکیم است و نظام هستی و خلقت نیز حکیمانه است و هیچ چیزی بیهوده آفریده نشده است و یکی از مواضعی که می توان دست حکمت الهی را به وضوح در آن مشاهده کرد، مکافات عمل انسان‌ها است که با تدبّر در آیات قرآن و اهل بیت(ع) می توان به وجود اصل حکمت خداوند در پاداش و مجازات دنیوی و اخروی افراد دست یافت که در این رساله بعد از شناخت مفهوم حکمت و مطرح شدن حکیمانه بودن مکافات عمل، در ادامه، انواع حکمت های مکافات عمل را بررسی نموده، به اشکالاتی که در مورد نسبت حکمت و عدالت الهی در باب مکافات عمل وارد شده است، پاسخ می دهیم؛ سپس غالب بودن جنبه اجتماعی مکافات عمل و رابطه مکافات عمل با توان و ظرفیت افراد را پی می گیریم. با اصل شمول در مکافات عمل، ادعای کسانی که مکافات عمل را فقط در اعمال شرّ می دانند، نقض می‌شودزیرا، با تدبر در آیات قرآن و احادیث، همچنین با استناد به بررسی های موردی، شمولیت مکافات عمل که یکی از اصول حاکم بر آن است، اثبات می گردد. با جستجو در آیات قرآن و روایات اهل بیت(ع) می‌توان به موارد زیادی از مکافات اعمال خیر و شر دست یافت که در این مبحث از رساله، ابتدا مکافات بعضی اعمال خیر را و سپس مکافات بعضی اعمال شر را که صریحاً در متون دینی بدان پرداخته شده است؛ بیان می کنیم.اصل جبران در مکافات عمل می گوید: بلاهایی که از طرف خداوند به انسان‌ها می‏رسد [آن هم بلای ابتدایی نه مجازاتی‏] باید دارای عوض و منفعت سرشاری باشند تا جبران مشقّت و سختی هایی که به واسطه بلاها به ایشان رسیده است، بشود؛ زیرا رنجور ساختن و عذاب کردن موجود زنده، بدون گناه یا فایده‏ای که از آن رنجدیده باشد، ستم است و ظلم بر خداوند محال می‏باشد. در این مبحث نیز ابتدا مفهوم جبران و سپس اقسام پاداش خدا را در متون متکلمین اسلامی بررسی کرده، به موجبات جبران می پردازیم؛ در ادامه جبران ظلم، بیماری، ضعف و ناتوانی، نقص و زیان و در آخر جبران خون امام حسین(ع) و حضرت یحیی(ع) را بر اساس قرآن و روایات اهل بیت(ع)بیان می کنیم.با توجّه به اهمّیت تبیین این سنت مهم (مکافات عمل)، کارکرد و تأثیر مثبتی که در اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی انسان در راستای احکام و مقررات دینی (شرعی) دارد؛ اگر اینسنت و اصول آن به خوبی شناخته و شناسانده شود و افراد جامعه به آن باور یقینی داشته باشند، می تواند تأثیر بسزایی در اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی انسان‌ها و به تبع آن اصلاح جامعه اسلامی داشته باشد که در فصل سوم به این مهم پرداخته شده است.

«بسم‌الله الرحمن الرحیم»چکیده : اختلاف میان مسلمانان در دیدگاههای کلامی - به طور عام - و دیدگاههای خاص تفکر وهابیت در زمینه توحید وشرک ومصادیق آن در تقابل با عموم مسلمین -به طور خاص- زمینه انجام این تحقیق را فراهم نموده است. عمده تفاوتها نشأت گرفته از شبهه هایی است که وهابیون نسبت به گروههای دیگر از مسلمانان، در پرستش خدا و شریک قائل شدن برای اوایجاد و مطرح کرده اند. بدین ترتیب که برخی از اعمال مسلمانان که جنبه تعظیم وتکریم دارد ، در نظر وهابی ها مصداق شرک است . از این گونه اعمال موارد زیر را می توان نام برد: زیارت قبور ، برپایی مراسم خاص برای ولادت یا شهادت و رحلت پیامبر(صلی الله علیه وآله) و ائمه هدی (علیهم السلام) وسایر افراد صالح و چهره های بزرگ مذهبی ،درخواست شفاعت از آنان ، توسل به اولیاء الهی،درخواست دعای خیر و... آنان این اعمال را نوعی شرک تلقی می کنند چه در حال حیات اولیاء و چه بعد از وفاتشان . میان دیدگاههای توحیدی این گروه با سایر مسلمین نیز تفاوتهایی هست بدین صورت که آن ها- بر خلاف سایرین- برای خدا قائل به جسمانیت هستند.هم چنین معتقدند خداوند در قیامت به چشم سر دیده می شود وبر عرش نشسته است ونیز ازآسمان هفتم به آسمان دنیا فرود می آید. وهابی ها برای اثبات عقایدشان به پاره ای از آیات قرآنی و روایات استناد جسته اند ولی به خاطر عدم دقت لازم و پیش داوری ها بسیار به خطا رفته اند.برای پیش گیری ویا آسیب زدایی از این برداشت های یک سویه ضرورت دارد که به نقد و بررسی دقیقی پرداخته شود. به نظر می رسد بهترین راه برای اثبات مردود بودن استدلالها وضعف حجت ها و براهین آن ها ، استفاده ازآیات قرآن می باشد که در این تحقیق به آن پرداخته شده و آیات استنادی آن ها در هردو زمینه توحید وشرک جمع آوری و به شبهه ها پاسخ داده شده است.کلید واژه ها: وهابیت، توحید و شرک ، مستندات قرآنی ، تجسیم ، شفاعت ، توسل،تکفیر

موضوع اصلی این تحقیق، معرفت شناسی از نظر کانت و مطهری، بر محور نظریه فطرت کانت و چالش مطهری با آن می‌باشد. هدف از تحقیق، بررسی تطبیقی معرفت شناسی این دو متفکر در زمینه نظریه فطرت و بیان محل اختلاف آن دو، در مسأله و محتوای نظریه فطرت و مواضع مشترک آن‌ها در حوزه معرفت شناسی می‌باشد.روش مورد استفاده در این پژوهش، اسنادی- تحلیلی است و بر اساس رجوع به کتب، منابع، سایت‌ها، و فیش برداری و تهیه یادداشت‌ها و تحلیل و جمع بندی و نگارش تحقیق می‌باشد.نتایج پژوهش حاکی از این است که ادراکات و حقایق فطری یا نظریه فطرت کانت در نزد وی و مطهری از مولفه های اساسی واحدی برخوردار نیست. از نظر مطهری حقایق فطری کانت «بالفعل»، «برخورد از تأثیر یک جانبه و یک طرفه»، «بدون وجه استعدادی» و «فاقد هر نوع عینیت» است. ولی از نظر کانت حقایق فطری وی «بالقوه»، «دارای تأثیر متقابل و دوطرفه با ماورای خود» ، «دارای وجه استعدادی» و «برخوردار از نوعی عینیت» است. دیدگاه مطهری در مورد حقایق فطری کانت، فطرت گرایی حداکثری است ولی تصویری که کانت می‌دهد، فطرت گرایی حداقلی است. نتیجه آن که، به نظر می‌رسد که با ملاحظه تفاوت‌های اساسی میان تصویر حقایق فطری نزد دو متفکر، می‌توان اذعان داشت که محل اختلاف این دو متفکر یکسان و مشترک نیست.آرا و اندیشه‌های فلسفی مطهری و کانت به طور کلی متضمن نظریه اصالت چارچوب‌ها و زمینه‌های روان شناختی در امر شناخت و ادراک است. و این امر مستلزم آن است که معرفت شناسی دو متفکر اولاً به طور کلی یک معرفت شناسی زمینه گرا خواهد بود. ثانیاً از جهت پذیرش زمینه‌های خاص در فاعل شناسا، یعنی قبول نظریه قوای ادراکی، معرفت شناسی این دو متفکر نوعی زمینه گرایی مشابه را لازم می‌آورد.

در پژوهش حاضر به منظور بررسی« جایگاه صله رحم از منظر قرآن و روایات» یافته های زیر بدست آمده است:در بسیاری از آیات و ورایات به روابط حسنه بین فامیل تأکید شده است و پیوند و دوستی با خویشان در حد پرستش خداوند، بیان شده است، از این رو صله رحم و رعایت حقوق ذی القربی، جایگاهی بس عظیم و گرانقدر دارد. صله رحم در قرآن و روایات، به پیوندی والاتر از پیوند با پدر و مادر و احسان به یتیمان ذکر شده است. پس از مسأله ی توحید و دوری از شرک، رعایت اولویت در میان خویشان،به مسأله ی ارحام،و احسان و رسیدگی به ایشان سفارش شده است. در میان خویشان نیز پدر و مادر ، مقدم بر دیگران و سپس ایتام و بعد بیچارگان ذکر شده اند. ازجمله آثار صله رحم باعث آبادانی، افزایش طول عمر، برکت و برخورداری از حمایت الهی شده و قطع رحم باعث کاهش طول عمر، از دست دادن مقبولیت اجتماعی و فقر و اندوه می گردد.